Cultuurhistorisch en industrieel erfgoed: voormalige aardappelmeelfabriek Ter Apel e.o.
Verscholen in de bossen van Ter Apel, ten zuiden van het Ruiten A kanaal, ligt op een unieke locatie het voormalige fabrieksterrein van de coöperatieve aardappelmeelfabriek Ter Apel en omstreken. Op dit terrein wordt door de stichting Ecodorp Land van Aine een ecodorp ontwikkeld. De stichting zoekt naar manieren om het cultuurhistorisch erfgoed van de voormalige fabriek zo goed mogelijk te behouden binnen de ontwikkeling van het ecodorp.
Korte beschrijving terrein en historie
Het terrein met de voormalige fabrieksgebouwen en zogenaamde waterzuiveringsvelden beslaat zo’n 9 ha. De coöperatie werd in 1914 opgericht en in 1916 werd de fabriek gebouwd. Uit deze tijd stammen o.a. de schoorsteen, de fabriekshal, de metaalwerkplaats, de fraaie kantine en tekenafdeling, en het kantoor (een prachtig gebouw voorzien van tegeltableau en Jugendstil invloeden).
Het terrein is gelegen aan het Ruiten A kanaal, dat in de beginjaren van de coöperatie gebruikt werd voor de aan- en afvoer van aardappelen en zetmeel. Het transport werd in 1926 uitgebreid met de aanleg van een spoorlijn. Gedurende de 20ste eeuw vonden er diverse uitbreidingen plaats bij de fabrieksgebouwen. Met de opkomst van het vrachtverkeer werd in de jaren 70 de spoorlijn gesloopt en de toegang tot het kanaal gedicht. Aan de ingang van het terrein, langs het kanaal, staan enkele tientallen voormalig arbeiderswoningen, die in de loop van de tijd particuliere woningen zijn geworden.
Eigenaar Avebe besloot in 1981 tot stopzetting van het productieproces. Hoewel er nog een paar jaar enkele kleine bedrijfjes gevestigd zijn geweest op het terrein kon er geen nieuwe bestemming gevonden worden waarin het cultureel erfgoed recht gedaan zou worden, wat de gemeente Vlagtwedde graag wilde. Zo kon de natuur tientallen jaren ongestoord haar gang gaan. Eind 2018 werd Ecodorp Land van Aine in goed overleg met gemeente Vlagtwedde en de verkopende partij de nieuwe eigenaar. De ontwikkeling van het terrein tot een bloeiend ecodorp is in volle gang.
Cultuurhistorische waarde
Zo’n 65 jaar, van 1914 tot 1981, heeft de aardappelmeelfabriek een belangrijke economische rol gespeeld voor de mensen in Ter Apel en omstreken. Akkerbouwers leverden er hun aardappeloogst en veel inwoners werkten op of met de fabriek. Ook in de jaren na de sluiting bleef het terrein een geliefde plek voor veel inwoners van Ter Apel.
Het terrein en de gebouwen zijn een levendige herinnering aan de aardappelmeelindustrie die in de 19e en 20e eeuw een belangrijke rol heeft gehad in de ontwikkeling van de veenkoloniën en de kanaalstreek. Het complex heeft grote invloed gehad op de vorming van het landschap, door het gebruik van het kanaal en de spoorlijn, de opslag van het afvalwater op de vloeivelden, en de bouw van woningen in de omgeving.
De schoorsteen is een markant object in het beeld van Ter Apel. De schoorsteen is onlangs iets verkort en verstevigd zodat deze behouden kon worden. De oorspronkelijke gebouwen van 1916 geven qua constructie en stijl het vakmanschap en schoonheid van de industriële bouw van het begin van de 20ste eeuw prachtig weer. Deze gebouwen zijn dan ook een geliefd object voor professionele fotografen en beeldende kunstenaars.
Samen met het nabijgelegen klooster en het AGO dorp vormt de oude aardappelmeelfabriek een uniek deel van de cultuurhistorie van Ter Apel, dat het verdient behouden te blijven voor de toekomst.
Behoud van het erfgoed
Een aantal daken van de oude fabrieksgebouwen zijn flink vervallen. De houten constructiebalken zijn over het algemeen in goede staat, maar door inwatering en blootstelling aan het weer gaat de kwaliteit hard achteruit. Ook bevatten een aantal daken asbest. Voor behoud is ingrijpen op korte termijn dus essentieel.
Het ecodorp is begonnen om het asbest te saneren en de daken en goten te vervangen, zodat de constructie niet verder aangetast wordt. Hiermee worden de gebouwen veiliger en blijft het erfgoed voor de toekomst behouden. In de toekomst wil het ecodorp deze gebouwen weer gaan gebruiken en deels open stellen voor het publiek. Denk aan ruimtes voor bijeenkomsten, workshops, markten, exposities en andere activiteiten. Het idee is om dit op zo’n manier te gaan doen dat de karakteristieke elementen van het erfgoed behouden en zichtbaar blijven. Daarnaast zijn er plannen om op het ecodorp een museale ruimte in te richten waar het historische verhaal van de locatie verteld en getoond wordt.
Activiteiten 2022 en 2023
In 2022 hebben we het asbest van de eerste grote loods laten verwijderen en nieuwe dakplaten laten plaatsen. Deze loods wordt de komende jaren verbouwd tot multifunctionele ruimte.
Begin 2023 hebben we de constructie van het dak van de zogenaamde ‘kathedraal’ laten vervangen en deels opnieuw opgebouwd. Indrukwekkend werk van Vitrivius bouw.
Eind 2023 zijn asbestdaken van de fabriek en de ‘kathedraal’ verwijderd. Eveneens een hele grote klus.
Volgende klussen zijn het plaatsen van nieuwe dakplaten, zodat het karakteristieke industriële erfgoed behouden kan blijven.
Voor de financiering van de sanering en conservering van de daken en daarmee voor het behoud van het cultureel erfgoed is het ecodorp op zoek naar fondsen en andere financiers. Zie ook Asbest eraf, zon erop sponsoring, gift of certificaten.
Voor meer informatie mail: landvanaine@nullgmail.com
TOEN
Droneopnames van de vervallen fabriek en het verwaarloosde fabrieksterrein in juni 2015 door Focus now Video